بخش های اصلی یک مقاله علمی پژوهشی

بسیاری از ما با مقالات علمی پژوهشی آشنا هستیم و بارها در شرایط مختلف با یک نمونه از این مقالات برخورد کرده ایم. مقالات پژوهشی یکی از اشکال ارائه مباحث علمی هستند که امروزه کاربرد بسیار وسیعی پیدا کرده و در اغلب موارد، بهترین و شناخته شده ترین و استانداردترین الگو برای طرح یک ایده علمی به حساب می آیند. مقاله، به عنوان گونه ای نوشتار علمی – فنی، در محافل دانشگاهی و پژوهشی بسیار رایج است و اغلب دانشمندان و پژوهشگران و اصحاب تحقیق و دانشگاه، از این روش برای ارائه یافته های علمی شان استفاده می کنند. دانشجویان هم برای اتمام کار دانشگاهی یا برای ارتقاء به مقاطع بالاتر تحصیلی مجبورند دست کم یک مقاله با قالب و استاندارد پژوهشی آماده کنند و در یک ژورنال معتبر علمی به چاپ برسانند.

اما مقاله پژوهشی از چه اجزای اصلی تشکیل شده است؟ وقتی صحبت از یک مقاله علمی پژوهشی می کنیم، در واقع این مقاله چیست و چه اجزایی دارد و کارکردهای مختلف این اجزا چیست؟ اگر درک درستی از بخش های اصلی هر مقاله پژوهشی پیدا کنیم، قطعا مهارت هایی که برای انجام و نگارش یک مقاله پژوهشی لازم است را بهتر درک کرده و می توانیم آنها را پیاده سازی کنیم. اگر شما هم درگیر نگارش مقاله پژوهشی هستید، این مطلب را از دست ندهید.

البته لازم است تاکید کنیم که مقالات پژوهشی در رشته ها و شاخه های مختلف علمی، ساختار و قالب خاص خودشان را دارند. مثلا یک مقاله پژوهشی در رشته های علوم پایه یا مهندسی قالبی دارد که ممکن است در برخی جزئیات با یک مقاله پژوهشی تاریخ یا جامعه شناسی فرق داشته باشد. اما با این وجود، می شود یک سری آیتم های مشترک و یک الگوی واحد را در همه این نوع مقالات جستجو کرد. اجازه دهید بیشتر درباره این الگو صحبت کنیم.

کلیات تحقیق

اولین جز هر مقاله پژوهشی، مبحث کلیات آن است یا همان مباحث مقدماتی پژوهش. در هر مقاله پژوهشی معمولاً شروع مقاله، اگر عنوان یا چکیده را کنار بگذاریم، با مقدمه است. مقدمه همان بخشی است که ما، به عنوان محقق، مساله و موضوع تحقیق مان را مطرح می کنیم و با اشاره به اهمیت و ضرورت مباحث و مسائل خاص موضوع مان، با طرح یک پرسش یا فرضیه، زمینه را برای آزمایش و تحلیل و مطالعه موضوع مان در بخش های بعدی فراهم می سازیم. بنابراین می توان گفت مقدمه، ورودی هر مقاله است و به همین دلیل هم باید بسیار موثر و دقیق و علمی نوشته شود تا مخاطب علاقه مند شود با پیگیری مساله مطرح شده در مقاله، نتیجه کار را ببیند.

ادبیات و پیشینه نظری

جزء دوم هر مقاله که تقریباً در اکثر مقالات می بینیم و بهتر است هر محققی هم حتماً به این جزء که یکی از مهم ترین اجزا است توجه ویژه داشته باشد، بحث ادبیات و پیشینه پژوهش است. یعنی این بحث که قبل از ما چه نظراتی در حوزه آن موضوعی که ما روی کار می‌کنیم مطرح شده است؟ چه دیدگاه هایی، چه ایده هایی، چه رویکردهای نظری در ارتباط با آن موضوع مطرح شده است؟ ما باید بتوانیم ابتدا مبحثی که روی آن کار می کنیم را تعریف کنیم و بگوییم که این مبحث در چه حوزه ای قرار می گیرد و چه مباحثی در آن مطرح شده است، تا بعد از آن بتوانیم حرف خود را بزنیم. به این مبحث، ادبیات نظری و پیشینیه پژوهش می گوییم.

روش شناسی

جزء دیگری از هر مقاله پژوهشی بحث روش شناسی است. یعنی بعد از اینکه موضوع مشخص شد و دیدگاه های مختلف در رابطه با آن موضوع مطرح شد، حال ما باید به مخاطب خود نشان دهیم از چه روش یا الگو یا ابزاری می خواهیم برای تحلیل موضوع مان استفاده کنیم؟ ما برای اینکه یافته جدیدمان را در مقاله مان مطرح کنیم، باید ابتدا معلوم کنیم که از چه روشی می خواهیم برای پژوهش استفاده کنیم. چون برای تحلیل هر مسئله ای روش های گوناگونی وجود دارد. محققان برای مطالعه هر مسأله ای از شیوه ها، ابزارها و راهکارهای مختلفی استفاده می کنند. ما هم ابتدا باید چگونگی مطالعه موضوع مورد تحقیق خود را به مخاطبین اعلام کنیم. این چیزی است که در روش شناسی تحقیق به آن پرداخته می شود.

تحلیل داده ها و یافته ها

اما بخش مهم بعدی در هر مطالعه پژوهشی، بحث تحلیل داده ها و یافته هاست. ما که قبل از این، روش کارمان را مشخص کردیم، حالا وقت آن است که به سراغ مورد مشخصی که موضوع تحقیقمان هست برویم، روشمان را پیاده سازی کنیم و داده ها و اطلاعات حاصل از آزمون و ابزارمان را گردآوری کنیم تا در نهایت یک گزارش تحلیلی دقیق را ارائه دهیم. پس این بخش، بخشی است که دیگر آن حوزه ویژه و منحصر کار خود را پیش می بریم. ما یافته هایی که مرتبط با موضوع مورد بحثمان و پرسش مطرح شده است را جمع آوری و ارائه می کنیم.

بحث و نتیجه گیری

در نهایت هر مقاله پژوهشی یک بخش پایانی دارد که معمولا با عنوان «بحث و نتیجه گیری» شناخته می شود. این بخش به دنبال این هدف است که محقق نتیجه نهایی فرضیه یا پرسشی که در ابتدای مقاله اش مطرح کرده بود را اعلام کند. یعنی اینکه وقتی یافته ها مشخص شد حال بر اساس کل پکیج مقاله، یعنی مباحث مقدماتی، پرسش، هدف، ایده اصلی، فرضیه مطرح شده و بعد دیدگاه های مختلفی که در ادبیات نظری ارائه شده است، تعاریفی که از موضوع ارائه دادیم و متغیرها را مشخص کردیم و بعد روشی که انتخاب کردیم برای اینکه مورد خود را از طریق آن تحلیل کنیم، حال در مجموع چه نتیجه نهایی را حاصل کردیم. چه یافته جدیدی را به دست آورده ایم. در این بخش درباره این موضوع صحبت می کنیم.

پس یک مقاله پژوهشی معمولاً از این ۵ جزء تشکیل می شود که لازم است در هنگام انجام کار پژوهشی مان و تنظیم گزارش تحقیق (یا همان مقاله علمی پژوهشی) حتما مد نظر قرار دهیم.